Signalen Kindermishandeling

Signalen kindermishandeling

Signalenlijst van de 5 leefgebieden (bron: verwijsindex)

Signalenlijst

Deze signalenlijst geeft een overzicht van de leefgebieden waarop mogelijk signalen van (vermoedens van) huiselijk geweld en kindermishandeling vast te stellen zijn. Het betreft signalen bij de jeugdige, de ouders, tussen ouder en jeugdige en in de sociale omgeving van het gezin die schadelijk/belemmerend zijn en/of bedreigend kunnen zijn voor de ontwikkeling van de jeugdige (0 tot 23 jaar).

Uitgangspunt bij het signaleren is altijd de mogelijke bedreiging van de gezonde en veilige ontwikkeling van de jeugdige. Zowel signalen die wijzen op risicofactoren (bedreiging van de ontwikkeling van de jeugdige) als beschermende factoren (positieve invloed op de ontwikkeling van de jeugdige) kunnen worden meegenomen.

Belangrijke aspecten bij kind-signalen zijn de volgende:

veranderingen bij de jeugdige (onder andere in gedrag en uiterlijk);
het voorkomen van niet-leeftijdsadequaat gedrag (gedrag passend bij jongere of oudere kinderen);
het voorkomen van abnormaal gedrag;
extreme (grensoverschrijdende) gedragingen.

Materiële omstandigheden

In het leefgebied ‘Materiële omstandigheden’ worden problemen genoemd die betrekking hebben op de woonomstandigheden van de jeugdige, de kwaliteit van de materiële verzorging van de jeugdige, de kwaliteit en veiligheid van de buurt waarin de jeugdige opgroeit en de financiële situatie van de jeugdige/het gezin.

Er zijn problemen betreffende de woning waarin de jeugdige woont.
De jeugdige krijgt onvoldoende materiële verzorging of er is sprake van onvoldoende investering in algemeen gangbare uitgaven.
Het gezin/de jeugdige heeft financiële problemen of is afhankelijk van een uitkering en/of anderen.
Het gezin/de jeugdige woont in een buurt die ontoereikend of onveilig is voor het grootbrengen/opgroeien van jeugdigen.
Het gezin/de jeugdige heeft geen vaste woon- of verblijfplaats of verhuist vaak.

Gezondheid, lichamelijk functioneren, seksualiteit en verzorging

Het leefgebied ‘Gezondheid’ betreft de lichamelijke en de geestelijke gezondheid van de jeugdige en/of de ouder(s) en het functioneren en de ontwikkeling van de jeugdige.

De jeugdige heeft problemen of een stoornis op het gebied van het emotionele en/of sociale functioneren en/of het gedrag.
Risicovol gedrag van de ouder(s) en/of inadequate lichamelijke en medische verzorging die de (ongeboren) jeugdige kan schaden.
De jeugdige heeft (onverklaarbaar) letsel en/of lichamelijke klachten die op kindermishandeling of jeugdprostitutie kunnen wijzen.
De jeugdige is minderjarig en (aanstaand) ouder.
Er is sprake van middelenmisbruik (alcohol, drugs, medicatie), gok- of computerverslaving bij de jeugdige en/of de ouder(s)/ander gezinslid.
De ouder (of een ander gezinslid) heeft fysieke/zintuiglijke problemen en/of handicaps, sociale, emotionele, cognitieve of gedragsproblemen en/of een specifieke emotionele, gedrags- of persoonlijkheidsstoornis.
Ingrijpende gebeurtenissen (life events).

Opvoeding & gezinsrelaties

Het leefgebied ‘Opvoeding & Gezinsrelaties’ betreft de pedagogische en relationele condities in het gezin waarin de jeugdige opgroeit.

Er is onenigheid binnen het gezin of tussen de ouders en/of de relatie tussen jeugdige en ouders is problematisch.
De jeugdige is slachtoffer van kindermishandeling.
De ouders hebben problemen in de opvoeding van de jeugdige en/of er zijn factoren die het ouderschap bemoeilijken.
Er is sprake van een civielrechtelijke kinderbeschermingsmaatregel.
Er zijn problemen met veranderingen in de gezinssamenstelling (die voor instabiliteit in het gezin zorgen).
Er is sprake van hulpverlening aan een gezinslid vanwege ernstige problematiek.
Een ander gezinslid dan de jeugdige is betrokken bij criminele activiteiten.

Onderwijs & Werk

Het leefgebied ‘Onderwijs & Werk’ betreft het onderwijs (ook kinderopvang en buitenschoolse opvang) dat de jeugdige volgt en/of het werk dat de jeugdige heeft. Daarnaast gaat het ook om de omstandigheden die de onderwijs- en/of werksituatie van de jeugdige kunnen beïnvloeden.

De jeugdige heeft problemen in het cognitief functioneren, leren en schoolprestaties.
De jeugdige is van school/kinderopvang gestuurd.
De jeugdige wisselt veelvuldig van school.
De jeugdige is leerplichtig en gaat niet naar school.
De jeugdige is niet meer leerplichtig, maar heeft geen baan/praktijkonderwijs, geen startkwalificatie, geen vrijwilligerswerk en/of participeert onvoldoende in de samenleving.
Kenmerken van de dagbesteding (school, kinderopvang, buitenschoolse opvang of werk)
die op problemen en/of risico’s kunnen wijzen.
Kenmerken van opleiding/werk/betrokkenheid ouder(s) die op problemen en/of risico’s
kunnen wijzen.

Sociale omgeving buiten het gezin

Het leefgebied ‘Sociale omgeving buiten het gezin en de school’ betreft de omgeving (en met name de relaties in die omgeving) van de jeugdige buiten het gezin en buiten school/werk en het gedrag van de jeugdige in die omgeving. Dus bijvoorbeeld de kwaliteit van vriendschapsrelaties, het gedrag van de jeugdige (en evt. overlast/criminaliteit) op straat en openbare plekken (kinder- en jongerenwerk in buurthuis, winkels, cafés, etc.).

Er is sprake van een gebrekkig(e) (interactie met het) sociaal netwerk van de ouders en/of de jeugdige heeft geen hobby’s of interesses.
De jeugdige en/of ouders maken geen of weinig gebruik van (sociale) voorzieningen en/of zijn onbereikbaar voor voorzieningen en/of zijn zorgwekkende zorgmijders.
De jeugdige en/of zijn ouders ervaren uitsluiting, discriminatie of intimidatie/pesterij als gevolg van het behoren tot een specifieke groep.
De relatie tussen de jeugdige en leeftijdsgenoten en/of volwassenen is problematisch.
De jeugdige en/of zijn ouders hebben in de leefomgeving gedragsproblemen of zijn betrokken bij criminele activiteiten.
De jeugdige is slachtoffer van criminaliteit.
De jeugdige heeft een strafrechtelijke maatregel.
De jeugdige is makkelijk beïnvloedbaar door anderen en daardoor kwetsbaar.

Deze lijst is gebaseerd op de handleiding Melden voor de Verwijsindex (www.meldcriteria.nl)

Signalenlijst 0-4 jaar

Deze lijst is bestemd voor mensen die beroepshalve te maken hebben met kinderen van 0-4 jaar. Het is niet de bedoeling om aan de hand van een signalenlijst het bewijs te leveren van de mishandeling. het is wel mogelijk om een vermoeden van mishandeling meer te onderbouwen naarmate er meer signalen uit deze lijst geconstateerd worden. Een goed beargumenteerd vermoeden is voldoende om in actie te komen.

Psycho-sociale signalen

Ontwikkelingsstoornissen

achterblijven in taal-spraak-, motorische, emotionele en/of cognitieve ontwikkeling
schijnbare achterstand in verstandelijke ontwikkeling
regressief gedrag
niet zindelijk op leeftijd waarop men het verwacht

Relationele problemen:

ten opzichte van volwassenen

bij oppakken houdt het kind zich opvallend stijf
bevriezing bij lichamelijk contact
allemansvriend
lege blik in ogen en vermijden oogcontact
waakzaam, wantrouwend

ten opzichte van andere kinderen

speelt niet met andere kinderen
is niet geliefd bij andere kinderen
wantrouwen
terugtrekken in eigen fantasiewereld
wordt gepest of is zelf pester

Gedragsproblemen:

plotselinge gedragsverandering
geen of nauwelijks spontaan spel, geen interesse in spel
labiel, nerveus
depressief
angstig
passief, in zichzelf gekeerd, meegaand, apatisch, lusteloos
agressief
hyperactief
niet lachen, niet huilen
niet tonen van gevoelens, zelfs niet bij lichamelijke pijn
eetproblemen
slaapstoornissen
vermoeidheid, lusteloosheid

2. Medische signalen

Lichamelijke kenmerken (specifiek voor lichamelijke mishandeling)

blauwe plekken
krab-, bijt-, of brandwonden
botbreuken
littekens

Voedingsproblemen

ondervoeding
voedingsproblemen bij babies
steeds wisselen van voeding
veel spugen
matig groeien, ondanks vodloende hoeveelheid
weigeren van voeding
achterblijven in lengtegroei

Verzorgingsproblemen

slechte hygiëne
ernstige luieruitslag
onvoldoende kleding
onvoldoende geneeskundige en tandheelkundige zorg
veel ongevallen door onvoldoende toezicht
herhaalde ziekenhuisopnamen
recidiverende ziekten door onvoldoende zorg
traag herstel door onvoldoende zorg

3. Signalen specifiek voor seksueel misbruik

Lichamelijke kenmerken:

Relationele problemen

angst voor mannen of vrouwen in het algemeen of voor een man of vrouw in het bijzonder

Gedragsproblemen

afwijkend seksueel gedrag

excessief en/of dwangmatig masturberen
angst voor lichamelijk contact of juist zoeken van seksueel getint lichamelijk contact
niet leeftijdsadequaat seksueel spel
niet leeftijdsadequate kennis van seksualiteit
angst om zich uit te kleden
angst om op de rug te liggen
negatief lichaamsbeeld: ontevredenheid over, boosheid op of schaamte voor eigen lichaam
schrikken bij aangeraakt worden
houterige motoriek (onderlichaam op slot)
geen plezier in bewegingsspel

Signalenlijst kindermishandeling (4-12 jaar)

Als kinderen mishandeld, verwaarloosd en/of misbruikt worden, kunnen ze signalen uitzenden. Het gebruik van een signalenlijst kan zinvol zijn, maar biedt ook een zekere mate van schijnzekerheid. De meeste signalen zijn namelijk stressindicatoren, die aangeven dat er iets met het kind aan de hand is. Dit kan ook iets anders zijn dan kindermishandeling (echtscheiding, overlijden van een familielid, enz.)

Hoe meer signalen van deze lijst een kind te zien geeft, hoe groter de kans dat er sprake zou kunnen zijn van kindermishandeling.

Het is niet de bedoeling om aan de hand van een signalenlijst het ‘bewijs’ te leveren van de mishandeling. Het is wel mogelijk om een vermoeden van mishandeling meer te onderbouwen naarmate er meer signalen uit deze lijst geconstateerd worden. Een goed beargumenteerd vermoeden is voldoende om in actie te komen!

Wanneer een kind letsel vertoont, overleg dan direct met de JGZ arts. Indien nodig kan deze het letsel beschrijven. Deze gegevens zijn van belang voor een eventueel onderzoek naar kindermishandeling.

Ook informatie over andere kinderen in het gezin wordt betrokken bij de afwegingen.

Signalenlijst 4-12 jaar

1. Psycho-sociale signalen

Ontwikkelingsstoornissen

achterblijven in taal-,spraak-, motorische-, emotionele en/of cognitieve ontwikkeling
schijnbare achterstand in verstandelijke ontwikkeling
regressief gedrag
niet zindelijk

relationele problemen t.o.v. de ouders

totale onderwerping aan de wensen van de ouders
sterk afhankelijk gedrag t.o.v. de ouders
onverschilligheid t.o.v. de ouders
kind is bang voor ouder
kind vertoont heel ander gedrag als ouders in de buurt zijn

relationele problemen t.o.v andere volwassenen

bevriezing bij lichamelijk contact
allemansvriend
lege blik in de ogen en vermijden van oogcontact waakzaam, wantrouwend

relationele problemen t.o.v. andere kinderen

speelt niet met andere kinderen
is niet geliefd bij andere kinderen
wantrouwend
terugtrekken in eigen fantasiewereld

gedragsproblemen

plotselinge gedragsverandering
labiel, nerveus , gespannen
depressief
angstig
passief, in zichzelf gekeerd, meegaand, apatisch, lusteloos
agressief
hyperactief
destructief
geen of nauwelijks spontaan spel, geen interesse in spel
vermoeidheid, lusteloosheid
niet huilen, niet lachen
niet tonen van gevoelens, zelfs niet bij lichamelijke pijn
schuld-en schaamtegevoelens
zelfverwondend gedrag
eetproblemen
anorexia/boulimia
slaapstoornissen
bedplassen/broekpoepen

2. Signalen die specifiek zijn voor de schoolsituatie

plotselinge achteruitgang in schoolprestaties
leerproblemen
vaak absent
geheugen-en/of concentratieproblemen
faalangst
niet willen uitkleden voor de gymles
altijd heel vroeg op school zijn
na schooltijd bij school blijven hangen
stipt op tijd thuis moeten zijn
buiten school geen contact mogen hebben met andere kinderen

3. Medische signalen

lichamelijke kenmerken (specifiek voor lichamelijke mishandeling)

blauwe plekken
krab-bijt-of brandwonden
botbreuken
littekens

verzorgingsproblemen (specifiek voor verwaarlozing)

slechte hygiëne
onvoldoende kleding
onvoldoende geneeskundige en tandheelkundige zorg, veel ongevallen door onvoldoende toezicht
herhaalde zieknehuisopnamen
recidiverende ziekten door onvoldoende zorg
traag herstel voor onvoldoende zorg

overige medische signalen

ondervoeding
achterblijven in lengtegroei
psychosomatische klachten (buikpijn, misselijkheid, hoofdpijn)

1. Kenmerken ouders/gezin

Ouder-kind relatiestoornis

ouder troost kind niet bij huilen
ouder klaagt overmatig over het kind
ouder heeft irreële verwachtingen t.a.v. het kind
ouder toont weinig belangstelling voor het kind

Signalen ouder

geweld in eigen verleden
apathisch en (schijnbaar) onverschillig
onzeker, nerveus, gespannen
onderkoeld brengen van eigen emoties
negatief zelfbeeld
steeds naar andere artsen, ziekenhuizen gaan (shopping)
afspraken niet nakomen
kind opeens van school halen
aangeven het bijna niet meer aan te kunnen
ouder met psychiatrische problemen
verslaafde ouder

gezinskenmerken

multi-problemgezin
ouder die er alleen voorstaat
regelmatig wisselende samenstelling van gezin
isolement
vaak verhuizen
sociaal –economische problemen: werkloosheid, slechte behuizing, migratie
veel ziekte in gezin
draaglast gezin gaat draagkracht te boven
geweld wordt gezien als middel om problemen op te lossen

5. Specifieke signalen bij seksueel misbruik

lichamelijke kenmerken

relationele problemen

angst voor mannen of vrouwen in het algemeen of voor een man of vrouw in het bijzonder
sterk verzorgend gedrag, niet passend bij de leeftijd van het kind (parentificatie)

gedragsproblemen

afwijkend seksueel gedrag
excessief en/of dwangmatig masturberen
angst voor lichamelijk contact of juist zoeken van seksueel getint lichamelijk contact
seksueel agressief en dwingend gedrag t.o.v. andere kinderen
niet leeftijdsadequaat seksueel spel
niet leeftijdsadequate kennis van seksualiteit
angst voor zwangerschap
angst om zich uit te kleden
angst om op de rug te liggen
negatief zelfbeeld: ontevredenheid over, boosheid op ogf schaamte voor eigen lichaam
schrikken bij aangeraakt worden
houterige motoriek (onderlichaam op slot)
geen plezier in beweginsspel

6. Signalen die specifiek zijn voor het syndroom van Münchhausen by Proxy (MBPS)

onderzoeksgegevens kloppen niet met het ziektebeeld
medische gegevens over eerdere behandelingen is moeilijk te verkrijgen
symptomen verdwijnen wanneer verzorger en kind worden gescheiden
een broertje of zusje is overleden of eveneens vaak ziek
de moeder niet terugschrikt voor ingrijpende onderzoeken of het onder narcose brengen van het kind en daar zelfs op aan dringt
voorvallen vinden in de avonden en weekenden plaats waarbij een beroep wordt gedaan op andere artsen
de volgende klachten worden gepresenteerd: bewusteloosheid, insulten, apneu, diarree, overgeven, koorts, lethargie
het kind heeft een aanzienlijke ziektegeschiedenis met steeds andere klachten
de moeder is werkzaam in de gezondheidszorg of beschikt over een zeer grote medische kennis
het verhaal van moeder bevat kleine tegenstrijdigheden
vaak van arts wisselen

Het onderscheid met postnatale depressie bij de moeder, wiegendood of kinderen die niet goed groeien veroorzaakt door iets anders dan MBPS, is dat in deze gevallen de moeders vaak dankbaar zijn als ze ontlast worden van de zorg voor hun kind, terwijl MBPS-moeders die zorg niet willen uitbesteden.

Lichamelijke signalen:

wit gezicht (slaap tekort)
hoofdpijn, (onder)buikpijn
blauwe plekken
slecht verzorgd er uit zien
lichamelijk letsel
achterblijven in taal-, spraak-, motorische, emotionele en/of cognitieve ontwikkeling
geslachtsziekte
jeuk of infectie bij vagina en anus
urineweginfecties
vermageren of dikker worden
pijn in bovenbenen, samengeknepen bovenbenen
houterige lichaamsbeweging
niet zindelijk (urine/ontlasting)
zwangerschap
anorexia
boulimia
zelfbeschadiging

Gedragssignalen:

somber, lusteloos, in zichzelf gekeerd
eetproblemen
slaapstoornissen
schrikken bij aangeraakt worden
hyperactief
agressief
plotselinge gedragsverandering (stiller, extra druk, stoer)
vastklampen of abnormaal afstand houden
isolement tegenover leeftijdgenoten
zelfvernietigend gedrag (bv. haren uittrekken, zichzelf snijden, praten over dood willen, suïcidepoging)
geheugen- en concentratiestoornissen
achteruitgang van leerprestaties
overijverig
zich aanpassen aan ieders verwachtingen, geen eigen initiatief
extreem zorgzaam en verantwoordelijk gedrag
verstandelijk reageren, gevoelens niet tonen (ouwelijk gedrag)
geseksualiseerd (“verleiden”) gedrag, seksueel getint taalgebruik
opvallend grote kennis over seksualiteit (niet passend bij de leeftijd)
verhalen of dromen over seksueel misbruik, soms in tekeningen
geen spontaan bewegingsspel
moeite met uitkleden voor gymles of niet meedoen met gym
spijbelen, weglopen van huis
stelen, brandstichting
verslaving aan alcohol of drugs
weglopen van huis
crimineel gedrag
promiscuïteit/prostitutie
relationeel geweld

Signalen in ouder-kind relatie en gezin:

ouder troost kind niet bij huilen (jongere kinderen)
ouder reageert niet empathisch / liefdevol op kind of jongere
ouder klaagt overmatig over het kind, toont weinig belangstelling
ouder heeft irreële verwachtingen ten aanzien van het kind
ouder is zelf mishandeld of heeft psychiatrische- of verslavingsproblemen
ouder gaat steeds naar andere artsen/ziekenhuizen of behandelaars (‘shopping’)
ouder komt afspraken niet na
ouder haalt kind opeens van school (plotselinge verhuizing of overplaatsing)
ouder geeft aan 'het allemaal niet meer aan te kunnen'
‘multi-problem’ gezin
ouder die er alleen voorstaat
regelmatig wisselende samenstelling van gezin
isolement, gezin heeft weinig steun uit sociale omgeving
vaak verhuizen
sociaal-economische problemen: werkloosheid, slechte behuizing, migratie, etc.
veel ziekte in het gezin
geweld / agressie wordt gezien als middel om problemen op te lossen

Signalen seksueel misbruik:

Lichamelijke signalen:

Psychosociale signalen:

angst voor mannen of vrouwen in het algemeen of voor een man of vrouw in het bijzonder
sterk verzorgend gedrag, niet passend bij de leeftijd van de leerling (parentificatie).

Afwijkend seksueel gedrag:

excessief en/of dwangmatig masturberen
angst voor lichamelijk contact of juist zoeken van seksueel getint lichamelijk contact
seksueel agressief en dwingend gedrag ten opzichte van andere kinderen
niet leeftijdsadequaat seksueel spel
niet leeftijdsadequate kennis van seksualiteit
angst voor zwangerschap
angst om zich uit te kleden
angst om op de rug te liggen
negatief lichaamsbeeld: ontevredenheid over, boosheid op of schaamte voor eigen lichaam
schrikken bij aangeraakt worden
houterige motoriek (onderlichaam 'op slot')
geen plezier in bewegingsspel.

Signalen meisjesbesnijdenis:

vertellen over meisjesbesnijdenis in het algemeen
aankondigen van besnijdenis.

Directe gevolgen tijdens en na de ingreep:

extreme pijn (wanneer de ingreep zonder verdoving plaatsvindt)
klachten bij urinelozing (pijn bij plassen, ophoping urine in de blaas)
overmatig bloedverlies
kans op infectie
kans op overlijden van het meisje.

Mogelijke gevolgen na de ingreep:

moeilijke en/of pijnlijke urinelozing
urineweginfectie
chronische pijn in de onderbuik
littekenvorming
menstruatieklachten

Een vermoeden van meisjesbesnijdenis actueel of in de toekomst moet direct bij het AMK gemeld worden. Overleg indien mogelijk eerst met JGZ. Er is een handelingsprotocol meisjesbesnijdenis dat beschrijft wat er na een melding kan gebeuren.

Signalen eergerelateerd geweld:

Angst:

Verandering van gedrag:

plotselinge stressreacties
schoolverzuim
westerse kleding inruilen voor traditionele kleding en hele lichaam bedekken
direct na school naar huis gaan
stelselmatig opgehaald worden door vader of broer(s)
vriendschappen verbreken
verwondingen
blauwe plekken.

Ontwijkend gedrag:

ontwijkende antwoorden op directe vragen over bijvoorbeeld verwondingen of sociale controle door familie
lichamelijke verwaarlozing
zelfmoordpogingen
zinspelen op zelfmoord
fatalistische houding
verhalen over geweld tegen andere familieleden.

Voorzichtigheid is geboden. Het opmerken van één of enkele signalen hoeft geen grond te zijn voor een vermoeden van kindermishandeling. Een andere oorzaak is ook mogelijk.

bewerking van Vecht 2000

Signalen meisjesbesnijdenis

vertellen over meisjesbesnijdenis in het algemeen
aankondigen van besnijdenis.

Directe gevolgen tijdens en na de ingreep:

extreme pijn (wanneer de ingreep zonder verdoving plaatsvindt)
klachten bij urinelozing (pijn bij plassen, ophoping urine in de blaas)
overmatig bloedverlies
kans op infectie
kans op overlijden van het meisje.

Mogelijke gevolgen na de ingreep:

moeilijke en/of pijnlijke urinelozing
urineweginfectie
chronische pijn in de onderbuik
littekenvorming
menstruatieklachten

Een vermoeden van meisjesbesnijdenis actueel of in de toekomst moet direct bij het AMK gemeld worden.Overleg indien mogelijk eerst met JGZ Er is een handelingsprotocol meisjesbesnijdenis dat beschrijft wat er na een melding kan gebeuren.

Signalen eergerelateerd geweld

Angst:

Verandering van gedrag:

plotselinge stressreacties
schoolverzuim
westerse kleding inruilen voor traditionele kleding en hele lichaam bedekken
direct na school naar huis gaan
stelselmatig opgehaald worden door vader of broer(s)
vriendschappen verbreken
verwondingen
blauwe plekken.

Ontwijkend gedrag:

ontwijkende antwoorden op directe vragen over bijvoorbeeld verwondingen of sociale controle door familie
lichamelijke verwaarlozing
zelfmoordpogingen
zinspelen op zelfmoord
fatalistische houding
verhalen over geweld tegen andere familieleden.

Voorzichtigheid is geboden. Het opmerken van één of enkele signalen hoeft geen grond te zijn voor een vermoeden van kindermishandeling. Een andere oorzaak is ook mogelijk.

Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling

Niets doen is geen optie!