Seksueel grensoverschrijdend gedrag bij kinderen:

Er kan sprake zijn van grensoverschrijdend gedrag als:

• Er een groot leeftijdsverschil is tussen kinderen
• Er sprake is van manipulatie of dwang
• Kinderen elkaar pijn doen
• Er voorwerpen in vagina of anus geduwd worden
• Er geweld gebruikt wordt
• Het om een grote groep kinderen tegen één kind gaat

Jonge kinderen zijn samen met andere kinderen hun lichaam aan het ontdekken.Zo komen ze te weten wat er hetzelfde is aan elkaars lichaam en wat juist anders. ‘Doktertje spelen’ is hierbij een favoriet spel. Toch zijn er ook grenzen bij spelletjes tussen kinderen onderling.
Voor professionele opvoeders en voor ouders is er het Vlaggensysteem ontwikkeld waarmee seksueel gezond én seksueel grensoverschrijdend gedrag van kinderen en jongeren kan worden geduid en bijgestuurd. Wanneer het grensoverschrijdend gedrag niet kan worden bijgestuurd of er zijn aanwijzingen voor misbruik of mishandeling van het kind in kwestie, neem dan kontakt op met het Ouder en Kind Centrum of vraag advies aan Veilig Thuis.

 

---

Het Vlaggensysteem

Seksueel grensoverschrijdend gedrag bij kinderen en jongeren roept zorg op. Niet alleen bij opvoeders maar ook bij professionals. Sensoa ontwikkelde samen met MOVISIE een methodiek om seksueel gezond én seksueel grensoverschrijdend gedrag van kinderen en jongeren te duiden en bij te sturen. Deze methodiek noemt men het Vlaggensysteem.

Doelgroep van de methode

De doelgroep van het Vlaggensysteem bestaat uit kinderen en jongeren van nul tot achttien jaar uit westerse landen. Het is toepasbaar op jongens en meisjes, zowel hetero- als homoseksuelen.

De intermediaire doelgroep bestaat uit ouders, opvoeders, leerkrachten en anderen die met kinderen en jongeren werken.

Hoe werkt het Vlaggensysteem

Het Vlaggensysteem is een theoretisch onderbouwde en in de praktijk uitgeteste pedagogische interventie. Het systeem bevat een zestal criteria voor seksueel gezond én seksueel grensoverschrijdend gedrag. Deze criteria zijn:

• wederzijdse toestemming;
• vrijwilligheid;
• gelijkwaardigheid;
• leeftijdsadequaat;
• contextadequaat;
• zelfrespect.

Met behulp van deze criteria toetst een professional of het gesignaleerde gedrag passend is voor het kind of de jongere in kwestie. Het Vlaggensysteem zet de criteria op een rij en koppelt dit aan een gekleurde vlag.

• Groene vlag: gezond seksueel gedrag en experimenteergedrag
• Gele vlag: licht grensoverschrijdend gedrag
• Rode vlag: ernstig grensoverschrijdend gedrag
• Zwarte vlag: zwaar seksueel grensoverschrijdend gedrag

Daarbij krijgt de professional handvatten om het gedrag te bespreken en te beïnvloeden.

Definitie seksueel grensoverschrijdend gedrag

Seksueel grensoverschrijdend gedrag wordt gedefinieerd als: elke vorm van seksueel gedrag of seksuele toenadering ten aanzien van een kind of jongere, in verbale, non-verbale of fysieke zin, waarbij in seksueel contact aan één of meerdere van de volgende zes criteria niet wordt voldaan (de eerste drie criteria zijn afkomstig van Ryan & Lane (1997).

1. Wederzijdse toestemming: stemmen beide partijen met volledig bewustzijn in?
2. Vrijwilligheid: is er sprake van fysieke of psychische dwang waardoor een kind/jongere seksuele dingen doet of ondergaat die hij/zij niet wil? De grens tussen vrijwilligheid en dwang is soms moeilijk te trekken omdat er ook subtiele vormen van dwang zijn (denk aan verleiding, beloning).
3. Gelijkwaardigheid: is er sprake van evenwicht tussen beide betrokkenen ten aanzien van leeftijd, kennis, intelligentie, aanzien, macht, levenservaring en rijpheid?
4. Leeftijds- of ontwikkelingsadequaat: past het seksueel gedrag bij de leeftijds- of ontwikkelingsfase van het kind/de jongere?
5. Contextadequaat/passend bij de situatie: is het gedrag passend en acceptabel in de desbetreffende context en (sub)cultuur?
6. Zelfrespect: loopt het kind/de jongere zelf fysieke, psychologische of sociale schade op?

Groene, gele, rode of zwarte vlag

1. Groene vlag (acceptabel gedrag): aan alle criteria is voldaan in positieve zin.

2. Gele vlag (licht grensoverschrijdend gedrag): er is geen sprake van duidelijke wederzijdse toestemming, er is sprake van lichte dwang/druk, van licht aanstootgevend gedrag, gedrag dat niet helemaal leeftijdsadequaat is of zelfbeschadigend kan zijn.

3. Rode vlag (ernstig grensoverschrijdend gedrag): er is geen duidelijke wederzijdse toestemming, er is sprake van druk/dwang (manipulatie, macht, chantage) of van grote ongelijkwaardigheid tussen de betrokkenen, het gedrag is beschadigend of niet leeftijdsadequaat.

4. Zwarte vlag (zeer ernstig seksueel grensoverschrijdend gedrag): er is geen wederzijdse toestemming of er is sprake van dwang of van grote ongelijkwaardigheid, het gedrag is zwaar beschadigend of het gedrag is totaal niet leeftijdsadequaat.

Kaarten met voorbeelden van gedrag dat bij de verschillende kleuren vlaggen hoort.

Methodebeschrijving Vlaggensysteem Movisie

Vlaggensysteem voor ouders

 

Competenties opvoeders vergroten

Met het vlaggensysteem kunnen competenties van opvoeders en ouders worden vergroot:

• Seksueel gedrag juist kunnen inschatten (ethische interventie). Een kader geven aan kinderen en jongeren enerzijds en aan ouders, opvoeders, leerkrachten en anderen die met kinderen en jongeren werken anderzijds, om seksueel gedrag op een objectieve manier te kunnen duiden en om objectiever te kunnen nagaan of seksueel gedrag wel/niet grensoverschrijdend is. Antwoord geven op vragen over wat aanvaardbaar gedrag is en welk gedrag overeenkomt met de seksuele ontwikkeling van kinderen en jongeren. Nuancering kunnen aanbrengen tussen 'groen, geel, rood en zwart vlaggedrag' (zie verder).
• Bespreekbaar kunnen maken van seksueel gedrag bij kinderen/jongeren (pedagogische interventie). Ouders, opvoeders en professionals die met kinderen en jongeren werken handvatten geven om seksualiteit, wensen, grenzen en gedrag van kinderen en jongeren op een neutrale en objectieve manier met hen bespreekbaar te maken. Het Vlaggensysteem wil kinderen, jongeren en hun begeleiders helpen te reageren op een manier die aansluit bij de (seksuele) ontwikkelingsfase van het kind of de jongere en argumenten geven waarom bepaald gedrag wel of niet aanvaardbaar is (pedagogische reactie).
• Bevorderen van visievorming binnen teams. Het Vlaggensysteem kan ook als hulpmiddel dienen bij visievorming, discussies en reflecties op seksueel (grensoverschrijdend) gedrag van kinderen en jongeren en het beleid hieromtrent binnen teams in instellingen, scholen, internaten, et cetera.

Let op!

Het Vlaggensysteem is niet bedoeld als diagnostisch systeem en laat dan ook het eventueel onderliggende probleem van het seksueel gedrag buiten beschouwing. Het is evenmin bedoeld als juridisch kader.

Vlaggensysteem in relatie tot cultuur/etniciteit

Het gaat bij het Vlaggensysteem om de duiding van het seksueel gedrag van kinderen en jongeren van nul tot achttien jaar die in een westers land wonen. De criteria en de normatieve lijst zijn ontwikkeld op basis van westerse informatie. De ontwikkelaars geven aan dat het Vlaggensysteem op kinderen en jongeren die in andere delen van de wereld zijn opgegroeid met de nodige voorzichtigheid toegepast moet worden. De documentatie over de methode bevat ook geen verdere informatie over hoe rekening gehouden kan worden met (etnische) diversiteit. Er zijn wel werkvormen uitgewerkt om de diversiteit binnen een groep bespreekbaar te maken. Zo is één van de doelstellingen van de werkvorm 'Sociale regels': persoonlijke, culturele en genderverschillen kunnen onderkennen. Er worden vragen gesteld als: 'Hoe weet je dat bepaald gedrag mag en is dit hetzelfde voor de andere sekse?', 'Hebben we hierover altijd dezelfde regels?' en 'Zijn er verschillende regels voor jongens en meisjes?'.

Vlaggensysteem en kinderen/jongeren met een beperking
De handleiding is bruikbaar voor kinderen en jongeren met beperkingen. Bij hen zal wel een inschatting nodig zijn van de ontwikkelingsfase(n) waarin het kind/de jongere zich bevindt. Er is een doorontwikkeling voorzien met betrekking tot mensen met een beperking.